Poésies patoises

Jean-François Meiller est né le 3 mars 1811 à Montregard (Haute-Loire) et est décédé le 11 novembre 1859 à Allas-de-Berbigières (Allas-les-Mines, Dordogne).
Il fut prêtre en Dordogne, mais revenait régulièrement dans son pays natal.

Il a laissé un cahier de poésies et de textes en langue d'oc, son patois de Montregard. Le texte ci-dessous est la préface de cet ouvrage.

retranscrit par Didier Grange

L'arbre s'es despolha(t) de son felhatge verd,
Lo païsan a pres sa casaca d'ivèrn,
Lo jorn, o veiètz ben, n'a pas mai d'una braça,
E dins lo fons dau ceal lo solelh s'embarassa.
Aquau que pòt dormir, ronchar tota la nuèit,
Sans esfatar sos draps, sans esbolhar son lèit,
Es bian eirós; per ieu, sió pas d'aquela raça:
Totjorn sus lo chabeç quauqua veaa me tracassa.
Quans los enfants de Dieu pertot son endormi(t)s,
Ieu comence a trotar per champs et per chamins.
Dau fons dau país bas me tranpòrte en montanha.
Per sáure los chasteaus que bastisse en Espanha,
Chauriá poire comptar las gotas de la mèr,
Los eschalons que van dau ceal joscqu'en enfèrn.
Sovent d'una volaa, embrinca(t) sus mas alas,
M'en vau coma l'augèl pausar sus las estealas
Gaite la procession que mònta en paradís ;
N'en vèse mai de cent que i poàn pas rapir.
Lo chamin peirilhós es dreit coma una eschala
Per un chamin si dreit, Dieu-siamí 'qui davala !

Dison qu'aquò es lo sòrt daus paures eiguenauds,
Vòle pas voiajar dins de país si nauts;
Quauque jorn de malheur, en fasent ma plongeta
Poirió ben enfonsar un pauc tròp ma boneta.
Pòde pas cependent, coma petit raton,
Damorar dins mon ni(s) de fial o de coton.
Que faire de mon còrps ? Farai coma a la guèrra,
Coma Janòt lapin, trotarai sus la tèrra:
Si pòde pas bian naut chantar coma l'augèl
Per vòstres pranichons bramarai coma un vèl.

Aquau qu'a pas de pan, dison las tèstas grisas,
Aus festins daus richards deu ramassar las brisas,
E glinar un per un, tots los espigolons
Que tomban dau volam dessus los estroblons.
Ieu las ai pigotaas las brisas de la sciença
Que laissan sotz lhurs pès los sabents de la França.
Ai glina(t) coma un paure e mos de(t)s fortuna(t)s
An leva(t) quauque còp d'èspias assètz granaas.
Dau bla(t) de glinason sòrt de genta farina;
Fai la micha dau rei quand es passaa bien fina.
Passem la; mon tamís sap ben gardar lo bren:
Es fin coma la gasa. Aquau que me compren
Es encara pus fin. Cependent mon lingatge
N'es pas d'un autre temps, ni d'un autre rivatge.
M'en vau per precaucion vos botar en chamin:

Ma pensèia es farina e ma linga es tamís.
Quand parla simplament coma Jan-Bonifaça,
Coma lo païsan : farina, bren, tot passa.
Mas quand parla Monsur, tombará mas la flor,
Blancha coma la neu, douça coma un velor:
Anuèit per rejoïr los enfants dau vilatge,
Vòle dire una istoèra en linga de mainatge,
En patoès dau país; anuèit vòle eissaiar,
Si mon petit tamís será bian adralha(t).
Me rèsta encara un mot : sòm-sòm, lo chauchilhaire
Vos montará dessus, car n'a pas d'aure a faire.
Si lo sentètz rapir, tapatz li sus los de(t)s,
Badatz bian vòstres uèlhs e tenètz-vos bian dreit
Ieu, si n'avètz besònh, prendrai vòstra defensa,
Ma prefaça fenís, mon istoèra comença.

Edition de 1908, Saint-Etienne (Loire)

L'abre s'ey deypouillas de soun felladze vert,
Lou paysan a preys sa cosaquo d'hiver,
Lou dzour, vou veyez be, n'o pas mai d'uno brasso,
Et dguins lou found d'eou sea lou soulet s'embarasso.
Aquéou que pouo dourmis, rountsas touta lo ney,
Sans eyfatas sous draps, sans eybouillas soun ley,
Ey bian eyrous; per you, siou pas d'aquello raço:
Toudzours sur le tsabet caouquo vea me tracasso.
Quand lous efants de Diou pertout soun endourmis,
You coummence à troutas per tsamps et per tsamis.
D'eou found d'eou pays bas me transporte en mountagno.
Per seoure lous tsateaoux que batquisse en Espagno,
Tseourio poueyre coumptas las gouttas de la mer,
Lous eytsaloux que van d'eou sea dzouqu'en enfer.
Souven d'uno voulas, embrincas sus mas alas,
M'en vaou commo l'eoudzé paousas sus las eytealas
Gayte la processiou que monto en parodguis ;
N'en vèse may de cent que lly pouan pas rapis.
Lous tsamis peyrilloux ey dreyt commo uno eytsalo
Per un tsami si drey, Diou siami tqui davalo !

Dguisoun qu'acouey lou sort d'eous paouris eyguenaouds,
Vole pas vouyadzas dguins de pays si naouds;
Caouque dzour de malheur, en fasent mo ploundzetto
Poueyriou ben eyfounsas un paou trop mo bounetto.
Pode pas cependen, coumo petquis ratou,
Damouras dguins moun gnis de fio vou de coutou.
Que fayre de mou corps ? Forey coumo à lo guerro,
Coumo dzano lapis, troutarey sus lo terro:
Si pode pas bian naou tsantas coumo l'eoudzé
Per votris pranitsous bramarey coumo un vé.

Aqueou qu'a pas de po, dguisoun las tétas grisas,
Eous festins d'eous ritsards deou ramassas las brisas,
Et llinas un per un, tous lous eypigoulous
Que toumban d'eou voulan dessus lous eytroublous.
You las ay pigouto las brisas de la scienço
Que layssan sous llus pès lous sabens de lo Franço.
Ay llino coumo un paoure et mous deys fortquunas
An levo caouque cot, d'eypias assez granas.
D'eou blo de llinosous sort de dzento farino;
Fay lo mitso d'eou rey quand ey passa bian fino.
Passen lo; moun tami so be gardas lou bren:
Ey fis coumo lo gazo. Aqueou que me coumpren
Eys encaro pus fi. Cependen moun llingadze
N'ey pas d'un aoutre temps, gni d'un aoutre rivadze.
M'en vaou per prequeoutiou vous boutas en tsamis :

Mo penseyo ey farino et mo llinguo ey tami.
Quand parlo simplomen coumo Dzan-Bounifaço,
Coumo lou paysan : farino, bren, tout passo.
Mais quand parlo Moussus, toumbaro mas lo flour,
Blantso coumo la neou, douço coumo un velour:
Aney per redzouis lous efans d'eou villadze,
Vole dguire uno histouero en llinguo de meynadze,
En patoués d'eou pays; aney vole eyssayas,
Si moun petquis tami sero bian adrayas.
Me resto encaro un mout: souin-souin, lou tsoutsillayre
Vous mountaro dessus, car n'o pas d'aoure à fayre.
Si le sentez rapis, tapas lly sus lous deys,
Badas bian votris és et tenez-vous bian drey
You, si n'avez besoin, prendrey votro defenso,
Mo prefaço fegnis, moun histouero coummenço.

Paja precedenta / Paja seguenta

Tèxtes
Lo Velai
Los jalhs d'Issinjau
Poésies patoises
País de Beaus
Monistròl
La nuèit dau maquisardV
Miquièl Montanhon e Catarina
Sermon
Lo retorn dau paire
L’arribaa de la prima
Nòstra Dama de Mai
Las cendres
La nèu delh cocut
Nosautres
Un òme solet
Nadau
Responsa de la mòrt
Quand l'aiga mancava
PrimaV
Maria de la Crèca
Una messa de meianuèit elh Chastelàs das ChaptuèlhsV
Lo Finon d'às Chardaire
Lo ratairòl
L'aigada
Las maluranças de Jausèl lo BanardV
La darreira gaita

Escoutar
Radio Cime du Lizieux - Le patois vous parleV
L'aurelha de caireV
Sovenença dau certificat d'estúdiaV
Doctor KnockV
Sovenença daus mes de MaiV
Lo clochièr de LapteV
La chabra o la femnaV
Quaucòm que òm pèrd de veguáV
Los rats dins las bràiasV
Coma faire un fiulòtV
Carnaval elh Puèi de VelaiV
Temps de gestacionV
Nadal en VelaiV
Lo nenufarV
Las muaasV
Jan-JanetaV
Lo presidentV
Las meissonsV
Las escossalhasV
Las clòchas vès RomaV
Las cartas eissublaasV
Lo diable e lo maneschalV
La morrelhadaV
La muaa sus BrossetasV
Los solaçaires 2012V
Lo petaçatgeV
Lo bèu-fraireV
L'enigme daus cauquilhardsV
Lo remèdiV
Un braconaire ès GolenaV
Las damas blanchas de TalhacV
Los cinc jausV
Un jour de marché, à Yssingeaux, en 1956V

Saber
Las vergenas nèiras
Los Montgolfièr
Fèstas delh Rei de l'Aucèl
La TrifòlaV
La Chasa-Dieu

Obrar e descubrir
Prononciacion de l'occitanV
Lexic parlantV
JòcsV
Lexique occitan du nòrd-èst Velay
Toponymie de l'Yssingelais
Lexique occitan sigolénois
Un parler roman, le patois de Sainte-Sigolène
Toponymie sigolénoise
Lexique de l'occitan auvergnat

Archius
Vès Aurèc 2006V
Dictada 2008V
Dictada 2009V
CAOC 2011V
Dictada 2012V
La Retornada 2016V
La Retornada 2017V
La Retornada 2018V
Ostal delh Fen GrasV

sáure (origine arpitane) = saber
savoir

fial
fil,ici soie

espigolon
petit épi

estroblon = estoblon
éteule, chaume

chauchilhaire
personnage fabuleux qui vient endormir les enfants, équivalent au "sandmann" ou "marchand de sable" dans les cultures germaniques

prefaça = prefaci
préface

aure
autre chose

Jean-Yves Rideau a publiat en 2007 una edicion de las òbras de JF Meiller, aube una traduccion francesa (Edicion dau Roure)

Marraire
Paraulas de tèrras occitanas
Dijòus 18 d'abrial de 2024
una ora manca vint-a-sèis
Acuèlh | Letra Marraire | D'uns liams | Prepaus