Las vergenas nèiras

Òm tròba de vergenas nèiras en de nombrós luòcs en Euròpa, mas son particularament nombrosas en las tèrras occitanas de Provença e de Massís Central. Lhuras originas mèsclan cristianisme e cresenças precrestianas.

Davant que la religion crestiana apareisseguèsse, los pòbles de Mediterranèa amai d’Euròpa tota, adoravan de divinitats femeninas que las apelan anuèit Deessas-Maire, Deessas-Tèrra. Aquelas representavan la natura, la feconditat, la viá, las fòrças secretas e esconduás que fasián brolhar las granas, virar las sasons. Lhur culte se fasiá de pertot, e respondiá au besònh de s’aparar dau cròi temps, de l'eissut, de las aigas; tots aquelos elements que vos poián desfaire en un esliuç de temps lo pauc qu' aviatz per viure.

Aquelos cultes existissián doncas de pertot, aube de formas diversas, mas qu’avián de ratjas comunas, e que se semblavan fèrme. Amai òm seguèsse a una epòca anciana, los cultes viatjavan, e una divinitat coma la deessa egiptiana Isis èra conneissuá e adoraa pertot dins lo monde mediterranèu, au sud amai au nòrd. L’empèri roman deupoguèt contribüir a difusar lo culte d’Isis, aube tots sos soudards qu'anavan d’un país a l’autre, e sa tolerança per totas la formas religiosas.

Quand lo Cristianisme espeliguèt, aquel culte novèl se mesclava a chaa pauc aube aquelos de soliá. Aquò se fasiá naturalament dins de societats qu’avián l’avèrtia de preiar mai d’un Dieu. Pasmens, la religion novèla, aube son comandament promèir « un Dieu solet adorarás », se deviá despaitar daus rituaus paians qu’èran encara fèrme vius. Se chal amai soventar que lo Cristianisme de las debutas èra d’abòrd una religion patriarcala onte los personatges màiers èran lo Paire e lo Filhs, e que mancava de feguras femeninas. Autanben, aquela religion novèla, que se voliá èsser la religion universala, deviá assimilar los cultes de la Deessa Maire. Mas, per o faire, los chaliá poire transpausar; e aquò seguèt lo ròtle que bailèron a Maria, maire de Jesús, que ne’n faguèron Maire de Dieu. A partir d’aquí, aquela poguèt prendre la plaça de chascuna de las divinitats localas. Aquela mutacion se fasiá belament, per evolucion d’aquelas deessas que prenguèron progressivament los attributs dau sagrament crestian, tot en demorant enratjaas au fetge dau monde d’aquel temps. Tala seguèt l’estrategia daus promotors de la religion novèla: s’apurrar sobre la cresenças ancianas per bastir una societat reformaa e i faire esbandir las idèas que volián promòure.

Doncas, dès las debutas dau Cristinanisme en tèrra romana, i aviá dejá de divinats nèiras, que de còps que i aviá, poián èsser venguás d’Africa o d’autres còps èsser estaas creaas localament de color nèiras per mèlhs semblar la tèrra nurrissèira.

Apuèi, la religion crestiana s’afortiguèt, venguèt religion oficiala, puèi l’empèri roman petafinèt. Pasmens, las relacions aube las tèrras d’Africa continuèron. Coma lo monde musulman èra pas tant lònh qu’aquò, de contactes se fasián dempuèi los reiaumes crestians de Palestina, amai aube lo Califat de Còrdoa e los reiaumes que s’enseguèron. D’aquí poguèron venir quauquas estatuas ancianas que lo monde s’acoitavan de prendre coma de representacions de la Vergena Maria. Òm ditz ben que Sant Loís reçaupuguèt de la mans dau Grand Soudan de Babilònia – aquò èra en realitat lo nom que bailavan a Alexàndria a aquela epòca - una estatua qu’el ofriguèt puèi au sanctuari de Nòstra Dòna dau Puèi. Aquò es probable qu’aquela estatua de Sant Loís, brutlaa pendent la revolucion francesa dau sègle 18, remplacèt una autra qu’èra mai anciana e que òm ne’n sap pas grand veaa adaüra. Aquò es amai probable qu’aquò èra Isis, la deessa nèira d’Egipte, e aquò explicariá la semblança extraordinària entre l’estatua d’ès Lo Puèi e aquelas de la deessa egiptiana.

Aquò vòu pas dire que totas las representacions nèiras de la Maria crestiana venguèssan de l’antiquitat o que seguèssan aduás d’Africa. Lo prestigi que jauvissián de romuatges coma aquel dau Puèi faguèt tant de còps brolhar d’autres romuatges, e enque-siam mai fargèron d’autras vergenas nèiras.

Anuèit, si aquelas rèstas de paganisme existisson encara, lo devem essencialament a lhura incorporacion dins lo ritual crestian. Probablament que si o èran pas estaas, ne’n demorariá gaire que quauquas traças esconduás dins de libres coneissuts per d’uns sabents.

 

Didier Grange – feurèir de 2008 / decembre de 2019